بازی های سنتی و محلی سرفصل زنگ ورزش مدارس

تهران- ایرناپلاس- بازی‌های سنتی و محلی هر کدام به‌ طور عام دارای یک بار فرهنگی هستند. بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی ایرانی علاوه بر بار فرهنگی از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردارند.

با توجه به پهناوری اقلیمی، و قومی و قبیله‌ای در کشور ما انواع بازی‌ها با هدف‌های خاص طراحی شده و میان مردم رایج بوده است.  

به گزارش ایرناپلاس، بیش از هزار بازی سنتی در کشور ما وجود داشته که به مرور زمان و تغییر شیوه‌های زندگی، نسل امروز با بسیاری از آن‌ها بیگانه است. این بازی‌ها در دو گروه فضای باز و بسته تقسیم‌بندی شده و این امکان را برای افراد مهیا می‌کردند که در هر مکان و شرایطی بتوانند از اوقات خود بهترین بهره را ببرند.

برخی از بازی‌ها به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در بیشتر نقاط کشور مشترک بوده‌اند و علاوه بر آثار و مزیت‌های ورزشی از نظر علایق فرهنگی، هنری و گرایش‌های مردم مناطق مختلف کشور بهترین عامل تفریحات و سرگرمی‌های مفرح و سالم و سازنده هستند. بازی‌ها و ورزش‌های سنتی و محلی بخشی از میراث فرهنگی غیرمادی بشریت‌ هستند از این رو شایسته است که به عنوان فرهنگ مردم حفظ و احیاء شوند.  

گسترش روابط فرهنگ و ورزش
اگر در جامعه‌ای زمینه برای ایجاد و توسعه روابط فرهنگ و ورزش به وجود نیاید، رابطه فرهنگ با ورزش در سطح ثابتی باقی خواهد ماند و هیچ‌یک از آن دو قادر نخواهند بود برای رشد معنوی دیگری چیزی عرضه کنند و در نتیجه به جای روابط اجتماعی منظم بین ورزش و فرهنگ، نوعی بی‌نظمی و دگرگونی جایگزین آن خواهد شد.  

طبق تحقیقات انجام شده به‌طور میانگین ۲ درصد ورزشکاران کشور به ورزش‌های محلی و باستانی می‌پردازند که این رقم در میان انواع ورزش‌های رایج امروزی کمترین میزان است البته بیشترین آن نیز مربوط به ورزش زورخانه‌ای و باستانی است اما در مورد ورزش‌های دیگر نظیر چوگان جای تأمل دارد.  

چوگان؛ ورزش ملی فراموش شده 
از این شرایط ورزشهای ملی، می‌توان دریافت که در دهه‌های اخیر با شرایط موجود، دلیل ناکامی‌ها در این رشته ورزشی عواملی همچون بی‌نظمی فرهنگی، مدیریت متزلزل، فقدان طرح و سازمان، کمبود طرح‌های آموزشی و نبود مربی متخصص بوده که باعث ناشناخته ماندن این رشته‌های ورزشی شده است. آن هم در حالی که ورزشی چون چوگان در بیش از ۷۵ کشور جهان دارای فدراسیون ملی است و در انگلیس، آرژانتین، فرانسه، پاکستان، هندوستان، ترکمنستان و آمریکا از رواج همگانی برخوردار است.

اما امروزه شاهدیم ورزش چوگان در سرزمین آبا و اجدادی خود کم ‌و ‌بیش به دست فراموشی سپرده شده و تنها با خاطره‌ها و تاریخ گذشتگان زنده است. هرچند روزگار نه چندان دوری میادین چوگان ایران زبانزد عام و خاص بوده است.  

برای حفظ دستاوردهای فرهنگی این رشته‌ها چه کردیم؟
از دیگر بازی‌های محلی که ما را به یاد دوران کودکی چند دهه پیش می‌اندازد؛ قائم باشک، اتک متک، اهم ابر، توپ دو، خرسوز، چوچو، کمربند بازی، لپر بازی، شاه دزد بازی، پرتا پیک، هفت سنگ، کلاغ پر، طناب کشی، قوقو، وسط بازی، لی لی بازی، تیله بازی، سکه بازی، بالا بلندی، مچ انداختن، کشتی محلی، پرتاپ سنگ، پرش ارتفاع و پرش طولی و … است که رایج بوده و بعضی از آن‌ها هنوز اجرا می‌شود.  
در این میان پرسشی که مطرح می‌شود اینکه کشتی چوخه، لوچو، بندبازی، گانیه و حتی کشتی باستانی امروزه چه می‌کنند؟ فدراسیون ورزش‌های بومی و محلی ما کجاست؟ برای حفظ دستاوردهای فرهنگی این رشته‌ها چه کردیم؟  

تفاوت بین ورزش‌های بومی و محلی با ورزش‌های مدرن و نوین
از دورترین نقطه جنوب کشور تا شمالی‌ترین آن دیگر هیچ‌کس به تماشای دوره‌گردهای ورزش‌های بومی و محلی نمی‌رود. انگاره‌های مردم تغییر کرده و حالا فوتبال، اسکی، شنا، راگبی، بیس‌بال، گلف و تنیس آمده‌اند.  

به‌راستی چه تفاوت‌هایی بین ورزش‌های سنتی و بومی، محلی با ورزش‌های مدرن و نوین وجود دارد؟ این نگاه نه تنها در کشور ما بلکه در بیشتر کشورهای جهان امروز جاری بوده و مشکل در همین است.  

بازی‌های محلی امروزه با وارد شدن به عصر دیجیتال تا حدودی به‌ویژه در بخش شهری کم رنگ شده و جای خود را به بازی‌های رایانه‌ای داده‌ و جوانان را در صفحه مربعی گوشی مشغول کنند.  

بازی‌های رایانه‌ای برخلاف بازی‌های بومی که با تحرک بسیاری همراه است سبب تخلیه ناقص انرژی، لجبازی، افسردگی و سرکوب جنب‌وجوش کودکان شده است اما با این حال بازی‌های بومی طرفداران خود را در میان مردم دارد.

نگاه یونسکو به بازی‌های بومی – محلی
دکتر پوریا سهرابی پژوهشگر بازی‌های بومی، محلی و مسئول کمیته آموزش فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی، محلی با تاکید بر این‌که بسیاری از ورزش‌های کلاسیک ریشه در بازی‌های سنتی اقوام مختلف کشورها دارد به ایرناپلاس گفت: «ورزش‌های سنتی و بازی‌های بومی، محلی جزئی از میراث ناملموس فرهنگی بشریت است.  

به‌دلیل غنای فرهنگی بالای این ورزش‌ها و بازی‌ها و نیز پیگیری و شناساندن تجزیه و تحلیل آنها می‌توان به بسیاری از آداب و سنن و رسوم و قواعدی بین فرهنگ‌های مختلف پی برد با انجام این بازی‌ها، موسیقی‌هایی که در کنارشان وجود دارد، رسوم و آیین‌هایی که در کنار این‌ها اجرا می‌شود می‌توان به مولفه‌های زیادی از بخش هویت فرهنگی اقوام پی برد.  

وی ادامه داد: به‌همین دلیل برخلاف بسیاری از فدراسیون‌ها و تشکل‌های ورزشی که فدراسیون جهانی دارند بازی‌های بومی و محلی در دنیا زیر نظر یونسکو اداره می‌شود که نهاد بین‌المللی حفظ میراث فرهنگی است.  

در یونسکو بخشی به نام انجمن ورزش‌ها و بازی‌های سنتی داریم که در آن‌ اشاره شده همانند بناهای تاریخی، لباس‌ها، کتب‌ها، اشعار و اسطوره‌ها، این ورزش‌ها و بازی‌ها هم میراث فرهنگی هستند و باید احیا کنید، توسعه و ترویج داده و مانند میراث فرهنگی از آن‌ها نگهداری شود. این موضوع موجب شد تا در ایران تفکر شکل‌گیری فدراسیون ورزش‌های بازی‌های بومی، محلی و سنتی ایجاد شود.»

سرفصل زنگ ورزش مدارس آموزش‌وپرورش
وی یادآور شد: «پیش از این فقط ورزش‌های روستایی و عشایری بود. فراموش نکنیم، بازی بومی، محلی الزاماً فقط ربطی به روستا ندارد، متاسفانه این باور ایجاد شده وقتی می‌گوییم مثلاً بازی محلی یعنی روستا.  این ورزش‌ها و بازی‌ها برای همه جا است شهر و روستا ندارد در مدرسه، پارک و … همه جا می‌توان آن را انجام داد. همچنانکه در سرفصل زنگ ورزش مدارس آموزش‌وپرورش این بازی‌های سنتی هم قرار گرفته است.

 اصلاً این‌گونه نیست که این بازی ها مختص روستا باشد و ما در فدراسیون در دستور کار داریم که برای ۸۵ میلیون ایرانی در همه جا چه در شهر و چه در روستا در محل کار حتی در دانشگاه‌ها بحث توسعه و ترویج احیای ورزش‌های سنتی و بازی‌های بومی، محلی پیش‌بینی شده است.»

۱۲۰۰ بازی رصد شده
سهرابی افزود: طبق تحقیقاتی که چینی‌ها انجام داده‌اند تعداد کل ورزش‌های سنتی و بازی‌های محلی با آن پهنه گستره جغرافیایی در چین، با آن تنوع قومیت و فراوانی جمعیتی کمتر از ۹۰۰ بازی بوده است حال آنکه ما در ایران به جرأت می‌گویم حداقل ۱۲۰۰ بازی رصد شده که احتمالدارد بیشتر نیز باشد.

وی افزود: به همراه تیمی از محققین در سال ۱۳۹۱ پروژه‌ای را آغاز کردیم که اطلس بازی‌های بومی و محلی ایران که در سال ۱۳۹۸ جلد اول این اطلس با حمایت وزارت ورزش و جوانان با حدود ۴۰۰ بازی چاپ شده و کارهای مربوط به جلد دوم و سوم که هرکدام ۳۰۰ تا ۴۰۰ بازی ایرانی در آن هست داریم کامل می‌کنیم و بزودی منتشر خواهد شد. در مراسم رونمایی از این کتاب وزیر ورزش، رییس کمیته المپیک و کل روسای هیأت‌ها حضور داشتند و نسخه‌ای از این کتاب در موزه المپیک ایران قرار گرفته است. این کتاب در اختیار هیأت‌های ورزشی خود، دانشگاه‌ها، کتابخانه ملی ایران قرار داده‌ایم.»

۳۰ نوع کشتی سنتی وجود دارد
مسوول کمیته آموزش فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی گفت: «این ورزش‌های بومی، محلی و سنتی ریشه بسیاری از بازی‌های کلاسیک است. ما ورزش کلاسیکی را نداریم که مثلاً الان وجود داشته باشد ریشه در ورزش‌های بومی، محلی نداشته باشد. فوتبال، والیبال، کشتی و … همه این‌ها ریشه‌اش از ورزش‌های بومی، محلی و سنتی است.

در کشور ما حدود ۳۰ نوع کشتی سنتی وجود دارد که همه این کشتی‌های سنتی اتفاقاً از کشتی آزاد و فرنگی که وجود دارد قدیمی‌تر است. کشتی چوخه که سبقه‌اش در اسفراین و منطقه خراسان است، قدمت ۴، ۵ هزار ساله دارد. یا لوچوی مازندران، گورش ترکمن، زوران کرمانشاه، کچ گردان سیستان‌وبلوچستان و … این‌ها خیلی قدیمی‌تر از کشتی آزاد و فرنگی هستند و یک جورهایی این کشتی امروزی ریشه از این‌ها دارد.»

الگوبرداری ژاپنی‌ها از کشتی چوخه برای جودو
وی با بیان این‌که «زو» از بازی‌های قدیمی ماست شکل مدرنش ورزش کبدی شده ادامه داد: «چوگو که در به نام‌های گوناگون در اغلب نقاط ایران برگزار می‌شود ریشه همان ورزش بیس‌بال است. داستان‌هایی وجود دارد زمانی که ژاپنی‌ها از شرق برای تجارت ابریشم، زعفران و … به کشور ما آمدند در قوچان و اسفراین کشتی چوخه را دیدند و یاد گرفتند و همین باعث شکل‌گیری جودو در ژاپن شد. چه از نظر پوشش و چه از نظر فنون جودو و چوخه به هم خیلی نزدیکند. حتی مقالاتی در این زمینه نوشته شده با توجه به مستندات تاریخی چوخه بسیار قوی است و بسیاری از فنون جودو بسیار شبیه این کشتی است احتمالاً یک الگوبرداری در اثر تجارت‌ها یا هر چیز دیگری وجود داشته است.  

بدون تردید ورزش‌هایی که در المپیک شاهدیم یک روز بازی‌های بومی، محلی یک کشوری بودند با تغییراتی که در قوانین و مقررات آن‌ها بوجود آمده به شکل مدرن درآمده است.

یکی از نگاه‌ها و رویکرد فدراسیون این است که در این هزار و اندی بازی‌ که ظرفیت در آن وجود دارد می‌شود آن‌ها را سازماندهی کرد، ساختار برای‌شان و قواعد مشخص کرد این ورزش‌ها به سمت حرفه‌ای شدن ببریم. یعنی این‌که ورزش‌های بومی و سنتی‌های خودمان را مثل کشتی که می‌گویم ورزش ملی ماست به دنیا معرفی و در این مسیر حرکت کنیم. اتفاقی که بارها، بارها افتاده و خیلی از ورزش‌های رزمی از شرق آسیا به‌عنوان ورزش‌های سنتی‌شان رفتند و الان در جهانی و المپیک هستند.»